Pomnik Poległych Powstańców Wielkopolskich (Pomnik Powstańca Wielkopolskiego) znajduje się w północno – wschodniej części cmentarza św. Piotra.
Monument stanowi centralny punkt wydzielonej kwatery cmentarza i otoczony jest koliście 52 mogiłami powstańców. Przedstawia krzyż z umieszczonym u jego podstawy, na niewielkim cokole, orłem w koronie, pod którym znajduje się tablica z napisem:
„Poległym w obronie Wiary i Ojczyzny 1918 – 1919 Wdzięczni Rodacy”.
Na czterech ścianach cokołu umieszczono także tablice z nazwiskami poległych powstańców.
Pomysł upamiętnienia powstańców wielkopolskich pojawił się pod koniec lat dwudziestych. Zawiązał się wówczas Komitet Budowy Pomnika Poległym Powstańcom 1918 – 1919, w skład którego wszedł m.in. ks. dziekan Mateusz Zabłocki, powstaniec wielkopolski i kapelan oddziałów powstańczych. Utworzono także Komitet Honorowy, a protektorat nad budową objął biskup Antoni Laubitz. Koszt budowy przekroczył możliwości finansowe Komitetu, który gorąco apelował do społeczeństwa o ofiarność i sfinansowanie wybudowanego już pomnika. Uroczystego jego odsłonięcia i poświęcenia dokonał 1 listopada 1933 roku biskup A. Laubitz.
W 1940 roku monument został zniszczony przez hitlerowców. Krótko po zakończeniu wojny na miejscu zburzonego pomnika wzniesiono dwumetrowy murowany cokół, na którego szczycie osadzono oryginalną płaskorzeźbę orła, pochodzącą z przedwojennego monumentu. W 1958 roku staraniem Komisji Środowiskowej Powstańców Wielkopolskich w Gnieźnie, przy współudziale Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju, dokonano całkowitej rekonstrukcji pomnika (w akcie erekcyjnym nazwano go Pomnikiem Powstańca Wielkopolskiego). Stanął on w swojej pierwotnej lokalizacji. Uroczystego odsłonięcia dokonał w 40 rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego, 27 grudnia 1958 roku, płk Andrzej Śliwocki, dowódca stacjonującego w Gnieźnie 91 Wejherowskiego Pułku Artylerii Przeciwpancernej (w 1995 r. zreorganizowany i przemianowany na 17 Gnieźnieński Pułk Artylerii Przeciwpancernej im. Króla Bolesława Chrobrego). Monumentem opiekowała się młodzież ze Szkoły Podstawowej nr 4 im. Powstańców Wielkopolskich 1918 – 1919.
Opracował Grzegorz Konieczka
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie
Opracowano na podstawie:
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie, Akta miasta Gniezna, sygn. 886
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie, Urząd Miejski w Gnieźnie 1977 – 1990, sygn. 394
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie, Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, Zarząd Powiatowy w Gnieźnie, sygn. 8, 9
Erazm Scholtz, Marek Szczepaniak, Pomniki gnieźnieńskie sprzed 1945 roku, [w:] Kronika Wielkopolska, nr 1(97), rok 2001, Poznań 2001, s. 80 – 94
Walerian Występski, Przewodnik po cmentarzach gnieźnieńskich, Gniezno 2007
http://pl.wikipedia.org/wiki/91_Pu%C5%82k_Artylerii_Przeciwpancernej – dostęp w dniu 13 września 2011 r.
Foto:
1. APPOG, Akta miasta Gniezna, sygn. 886, k. 106, Cegiełka na budowę Pomnika Powstańców
2. APPOG, Akta miasta Gniezna, sygn. 886, k. 107 verte, Cegiełka na budowę Pomnika Powstańców
3. APPOG, Akta miasta Gniezna, sygn. 886, k. 107, Cegiełka na budowę Pomnika Powstańców
4. APPOG, ZBOWiD ZP Gno, sygn. 8
5. APPOG, ZBOWiD ZP Gno, sygn. 9
6. Pomnik dziś: Wiktor Koliński
