Powstanie Muzeum w Gnieźnie związane było z prowadzonymi od 1948 roku pracami archeologicznymi, których celem było pozyskanie materiałów dokumentujących początki państwa polskiego i jego pierwszej stolicy. Powołano je w 1956 roku jako Gnieźnieński Oddział Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. W 1966 roku, w ramach obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego, zrodziła się idea poszerzenia zakresu działalności Muzeum i budowy nowej siedziby dla rozwijającej się instytucji. Muzeum w Gnieźnie stało się samodzielną placówką w 1973 r. Wówczas rozpoczęto budowę nowego gmachu przy ulicy Kostrzewskiego Oficjalne otwarcie stałej ekspozycji oraz nadanie nazwy Muzeum Początków Państwa Polskiego nastąpiło w marcu 1983 roku. Muzeum jest placówką wpisaną do Państwowego Rejestru Muzeów: gromadzi zbiory o wyjątkowym znaczeniu dla narodowego dziedzictwa kulturowego, co roku odwiedzane jest przez kilkadziesiąt tysięcy osób.
Zwiedzającym Muzeum proponuje 6 wystaw stałych i 2 czasowe, zmieniające się w trybie półrocznym.
Informacje o aktualnej ofercie ekspozycji czasowych można znaleźć na stronie internetowej Muzeum (2021: „Archeologia wysp. Wyspy na peryferiach monarchii wczesnopiastowskiej” oraz „Sztukosłowiańskość. Słowiańszczyzna w polskim malarstwie, rysunku i grafice od XIX wieku”).
Wystawy stałe
Początki Państwa Polskiego
Pośród ponad 500 eksponatów z całej Polski zobaczyć można m.in. rekonstrukcję drewnianego wału grodu w Gnieźnie z lat 40. X w., zabytki archeologiczne dotyczące wierzeń i życia codziennego
w czasach pierwszych Piastów, księgi, dokumenty, pieczęcie i bulle, elementy wyposażenia średniowiecznych wojów, insygnia władzy biskupiej, detale architektoniczne oraz drobne przedmioty codziennego użytku. Uzupełnieniem wystawy jest przedstawiona na osi czasu genealogia dynastii Piastów i znaczących faktów z historii okresu ich panowania oraz film prezentujący najważniejsze wydarzenia z okresu panowania Mieszka I i Bolesława I Chrobrego, zgodnie z przekazami współczesnych im kronikarzy.
Piastów malowane dzieje
Obrazy XIX-wiecznych malarzy ukazują postacie i wydarzenia z dziejów dynastii piastowskiej: od jej legendarnych początków aż do ostatniego przedstawiciela na tronie polskim. Ekspozycję otwiera płótno Witolda Pruszkowskiego pt. „Piast” a zamyka portret „Kazimierza Wielkiego” namalowany przez Leopolda Loefflera (doskonale znany z podręczników).
Sztuka romańska w Polsce
Wystawa prezentuje w jednym miejscu kilkanaście najważniejszych przykładów romańskich detali architektonicznych z całej Polski. W jednym miejscu można zobaczyć tzw. Drzwi Płockie (kopia), których oryginał od wieków znajduje się w Nowogrodzie Wielkim (Rosja), portal i kolumny (kopie) z kościoła Norbertanek w Strzelnie, oryginalny wspornik sklepienny z klasztoru Cystersów w Jędrzejowie czy kropielnicę z Kościelca Kolskiego. Wystawie towarzyszy multimedialna aplikacja na ekranach dotykowych.
Motywy słowiańskie w sztuce
Artyści przez wieki nawiązywali w swojej twórczości do kultury wczesnośredniowiecznej słowiańszczyzny. Wystawa (rotacyjnie) prezentuje kolejnych twórców i konteksty z muzealnych zbiorów: obecnie (2021 rok) słowiańszczyznę w drzeworytach Stanisława Jakubowskiego z dwóch tek graficznych: „Prasłowiańskie motywy architektoniczne” (1923 r.) i „Bogowie Słowian” (1933 r.).
Ceramika gnieźnieńska
Na wystawie prezentowane jest kilkaset zabytków, ceramicznych płytek romańskich oraz gotyckich, renesansowych i XIX-wiecznych kafli piecowych pochodzących ze zbiorów Muzeum. Jest to tylko część z kolekcji należącej do jednej z największych tego typu w Europie.
Gniezno. Stąd do przeszłości
Narracja wystawy zaczyna się od dzisiejszego Gniezna: na osi czasu sygnalizowane są kolejne ważne daty i fakty z dziejów miasta aż do pradziejów. Towarzyszące opowieści zabytki odnoszą się zarówno do wielkich wydarzeń historycznych, jak i do codziennego życia gnieźnian sprzed lat, dekad, wieków. Zobaczyć można m.in. sztandar z okresu Powstania Wielkopolskiego czy topór katowski z XVI/XVII w. Animacje multimedialne pozwalają dodatkowo prześledzić, jak zmieniał się przez stulecia nie tylko układ ulic, ale również ukształtowanie terenu, na którym znajduje się miasto. Dzięki stereoskopom można z kolei spojrzeć w zupełnie inny sposób na widoki Gniezna z końca XIX i początku XX w.
Dla młodszych zwiedzających przygotowana została Rodzinna Ścieżka Zwiedzania. Pełna faktów i ciekawostek, zadań i quizów z polskiego i europejskiego średniowiecza, prowadzi nie tylko przez muzealną ekspozycję, ale i przez historię Polski. W ofercie sklepu muzealnego znaleźć można m.in. wydawnictwa (dla różnych grup wiekowych), przedmioty (w tym repliki) i akcesoria (m.in. biżuterię), produkowane przez polskich rzemieślników, związane z wczesnym średniowieczem.
Poza działalnością wystawienniczą i naukową, Muzeum rozwija także działalność wydawniczą (m.in. seria komiksów „Borka i Sambor”), popularyzatorską (m.in. webinaria, wykłady, QnA online) oraz edukacyjną. Ta ostatnia opiera się na zajęciach muzealnych poświęconych początkom państwa polskiego, pierwszym władcom oraz ówczesnej kulturze i życiu codziennemu. Podczas lekcji i warsztatów wykorzystywane są repliki przedmiotów z epoki. Osobnym blokiem tematycznym są lekcje o historii Gniezna, pokazujące przemiany miasta na tle wydarzeń europejskiego XIX wieku.
Muzeum zaprasza od wtorku do niedzieli w godz. 9.00 – 17.00 (październik – marzec), 9.00 – 18.00 (kwiecień – wrzesień).
https://www.facebook.com/mpppgniezno
