Pomnik Harcerzy Pomordowanych i Poległych za Ojczyznę (Harcerski Pomnik Pamięci) znajduje się u zbiegu ulic ks. prymasa Wyszyńskiego oraz Żwirki i Wigury, na Skwerze Orląt Lwowskich.
Uroczystego odsłonięcia dokonali 20 września 1986 roku Naczelnik ZHP hmPL Ryszard Wosiński, Przewodniczący Komitetu Honorowego obchodów 70-lecia harcerstwa gnieźnieńskiego Jan Maćkowiak, Prezydent Miasta Gniezna Marian Górny oraz Komendant Hufca ZHP w Gnieźnie hmPL Janusz Sekulski. Poświęcenia dokonał 2 czerwca 1990 roku proboszcz parafii pw. św. Michała, na terenie której znajduje się monument, ks. kanonik Jan Kubicki. W 2006 roku, podczas Zlotu Hufca ZHP Gniezno, bryłę pomnika zwieńczono krzyżem harcerskim. W uroczystościach, które miały miejsce 1 października, uczestniczyli przedstawiciele władz miasta i powiatu oraz posłowie ziemi gnieźnieńskiej. Poświęcenia krzyża dokonał biskup Wojciech Polak.
Monument przedstawia stylizowaną watrę harcerską. Trzy pylony o wysokości 7,85 m wykonane z barwionego betonu zwieńczono wspólną głowicą z wyrzeźbionymi po bokach harcerskimi lilijkami. Na szczycie ustawiono krzyż harcerski. Wnętrze pomnika stanowi podświetlony relief w kształcie płomieni ogniska. Na bokach umieszczono trzy płyty z piaskowca z napisami:
1. strona frontalna:
Oddali Polsce swe życie młode broniąc ojczyzny, praw i honoru
2. strona lewa (spoglądając od strony patrzącego):
Harcerzom Ziemi Gnieźnieńskiej pomordowanym i poległym za ojczyznę
3. strona prawa (spoglądając od strony patrzącego):
70-lecie Harcerstwa Gnieźnieńskiego 1913 – 1983 Hufiec im. Bolesława Chrobrego
Całość ustawiono na podwyższeniu z piaskowca w kształcie koła o 10-metrowej średnicy. Kamień wykorzystany przy budowie został przekazany przez Komitet Odbudowy Pomnika Bolesława Chrobrego i pochodził z nadwyżek wygospodarowanych w trakcie odbudowy Pomnika Bolesława Chrobrego.
Inicjatywa powstania pomnika pojawiła się w 1981 roku, a jej głównymi pomysłodawcami byli członkowie Kręgu Instruktorów Seniorów Hufca ZHP Gniezno, Ildefons Aleksy i Zenon Wiśniewski. Dopiero jednak w 1983 roku, w związku ze zbliżającymi się obchodami 70-lecia harcerstwa gnieźnieńskiego, pomysł zyskał szerszą aprobatę. Monument upamiętniający gnieźnieńskich harcerzy miał się stać jednym z elementów obchodów rocznicowych. Jego autorem i wykonawcą został artysta rzeźbiarz Jerzy Sobociński. Wykonał on również projekt okolicznościowego medalu pamiątkowego. Pomnik powstał ze składek zebranych w ramach „Akcji Obelisk”. Prace montażowe przeprowadzono między 18 a 19 sierpnia 1986 roku, a koniec prac wykończeniowych nastąpił 18 września 1986 roku.
Opracował Grzegorz Konieczka
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie
Opracowano na podstawie:
Przemiany Ziemi Gnieźnieńskiej, nr 39 (397), 26.09.1986 r.
Przemiany na Szlaku Piastowskim, nr 24 (591), 15.06.1990 r.; nr 42 (616), 20.10.2006 r.
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie, Ildefons Aleksy (ur. 1927; działacz harcerski), sygn. 11 (Monika Staśkiewicz, Harcerski Pomnik Pamięci w Gnieźnie, Harcerski Krąg Seniorów im. Lecha – Gniezno, Gniezno 2004)
Foto:
1. Pomnik dziś: Grzegorz Konieczka
