Pomnik Mieszka I i Bolesław Chrobrego oraz Zespół Pomnika Tysiąclecia Państwa Polskiego to kompleks usytuowany na zachodnim brzegu Jeziora Jelonek, przy ulicy Józefa Kostrzewskiego. W jego skład weszły I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego, Muzeum Początków Państwa Polskiego oraz znajdujący się na ich wspólnym dziedzińcu Pomnik Mieszka I i Bolesława Chrobrego.
Uroczystego odsłonięcia dokonano w dniu 4 września 1978 r., podczas ogólnopolskiej inauguracji roku szkolnego, będącego I rokiem nowego, zreformowanego systemu nauczania tzw. dziesięciolatki. Inauguracja ta odbyła się w nowowybudowanym kompleksie Zespołu Pomnika Tysiąclecia Państwa Polskiego. W uroczystości udział wzięli Jerzy Kuberski Minister Oświaty i Wychowania, Jerzy Zasada I Sekretarz KW PZPR i przewodniczący WRN, Bolesław Grześ Prezes Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa Polskiego, Jan Bartkowiak Kurator Oświaty i Wychowania w Poznaniu, Jerzy Wojciechowski Naczelnik ZHP, przedstawiciele władz lokalnych na czele w Prezydentem miasta Gniezna Zbigniewem Kaszubą oraz przedstawiciele partii, organizacji, instytucji, szkół wyższych i delegaci kuratoriów z całego kraju.
Zamysł upamiętnienia pierwszych historycznych władców Polski pojawił się w 1966 r. w trakcie uroczystych obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego. Inicjatywę tę sformalizowano Uchwałą z dnia 5 kwietnia 1966 r., połączonych Prezydiów Wojewódzkiego i Poznańskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w sprawie budowy pomnika Mieszka I i Bolesława Chrobrego w Gnieźnie. Z trzech zaproponowanych lokalizacji: Parku Piastowskiego (zachodnio-południowy brzeg Jeziora Jelonek), Placu Bohaterów Stalingradu (obecny Rynek) oraz Parku im. T. Kościuszki, Komitet Budowy Pomnika Mieszka I i Bolesława Chrobrego wybrał Park Piastowski. Początkowo pomnik miał stanowić samodzielną formę architektoniczną, jednak z uwagi na zmianę koncepcji uczczenia pierwszych władców Polski, stał się on częścią Zespołu Pomnika Tysiąclecia Państwa Polskiego. W jego skład miały wejść szkoła nosząca imię władców oraz muzeum. Według pierwotnych założeń całość inwestycji miała zostać sfinansowana z funduszy społecznych (zbiórek pieniężnych i brązu prowadzonych na terenie całego kraju). W budowę pomnika, a później również całego kompleksu budynków, zaangażowały się władze państwowe na czele z kolejnymi Przewodniczącymi Rady Państwa.
W 1971 r. wybrano i zatwierdzono projekt Zespołu Pomnika Tysiąclecia Państwa Polskiego, autorstwa poznańskich architektów Bogdana Celichowskiego, Wojciecha Kasprzyckiego, Jerzego Schmidta i Włodzimierza Wojciechowskiego z Zakładów Doświadczalnych Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Poznaniu. Uściślono także lokalizację obiektów. Pierwotnie miały one stanąć przy drodze do Poznania, jednak inwestycję przesunięto w kierunku południowym w rejon położony pomiędzy ul. Cienistą (obecnie ul. Józefa Kostrzewskiego), boisko Stelli i zachodni brzegi jeziora Jelonek. Ulica Cienista miała stać się główną drogą dojazdową do kompleksu. Według projektu miał on się składać z muzeum, auli, szkoły, pracowni i warsztatów szkolnych, internatu, stołówki oraz sal gier, sali gimnastycznej, pływalni i boiska (połączonego z boiskiem Stelli). O wystrój głównych budynków kompleksu (muzeum i szkoły) mieli zadbać prof. Magdalena Abakanowicz (gobelin) i prof. Stanisław Teisseyre (witraże). Jednym z charakterystycznych elementów wyposażenia budynków miał zostać zegar z kurantem. Natomiast pomnik Mieszka I i Bolesława Chrobrego miał stanąć przy drodze wiodącej na wyspę na jeziorze. Ostatecznie, do momentu oddania do użytku całego kompleksu wybudowano gmach szkoły, muzeum i aulę. Natomiast rzeźba władców, od której zaczęła się cała inwestycja, stanęła jeszcze w trakcie prac budowlanych.
Autorem Pomnika twórców Państwa Polskiego Mieszka I i Bolesława Chrobrego został poznański artysta rzeźbiarz, grafik i malarz Józef Kopczyński. Sześciometrowej wysokości postacie władców stoją na trzymetrowym kamiennym cokole, na którym umieszczono tablicę z napisem:
„Mieszko I Bolesław Chrobry Twórcy Państwa Polskiego”.
Władcy zwróceni są twarzami w kierunku Jeziora Jelonek i położonej po drugiej stronie jeziora katedry oraz panoramy gnieźnieńskiej starówki. Odlania pomnika w brązie podjęły się Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych. Prace nad odlaniem 85 części trwały 1,5 roku. Końcowy montaż monumentu przeprowadzono w Gnieźnie 29 lipca 1975 roku.
Nowy element w wizerunku miasta szybko został zaakceptowany. Pomnik Mieszka I i Bolesława Chrobrego stał się, obok katedry, kolejną wizytówka miasta, wykorzystywaną w licznych publikacjach. Do 2007 r. był także symbolem graficznym Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Monument stał się również celem częstych spacerów gnieźnian, którzy niejako włączyli twórców Państwa Polskiego do swojej rodziny nazywając ich „Bolkiem i Lolkiem”.
Opracował Grzegorz Konieczka
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie
Opracowano na podstawie:
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Poznaniu, sygn. 1228, 2265
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu, sygn. 7258
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Biuro Wojewódzkiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w Poznaniu, sygn. 244
Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, Komitet Budowy Pomnika Mieszka I i Bolesława Chrobrego z siedzibą w Poznaniu, sygn. 8/1
Pomnik Bolesława Chrobrego w Gnieźnie, Warszawa – Poznań 1989
Ewa Mundt, Z dziejów Gimnazjum i Liceum im. Bolesława Chrobrego w Gnieźnie, Gniezno 1998
Przemiany Ziemi Gnieźnieńskiej, nr 6 (17), czerwiec 1966; nr 7 (18), lipiec 1966; nr 8 (19), sierpień 1966; nr 10 (21), październik 1966; nr 12 (23), grudzień 1966; nr 11 (34), listopad 1967; nr 1 (48), styczeń 1969; nr 2 (73), luty 1971; nr 6 (77), czerwiec 1971; nr 2 (97), 2 1973; nr 6 (101), czerwiec 1973; nr 4 (111), kwiecień 1974; nr 6 (113), czerwiec 1974; nr 7 (114), lipiec 1974; nr 8 (115), sierpień 1974; nr 7 (127), sierpień 1975; nr 8 (163) , sierpień 1978; nr 9 (164), wrzesień 1978
Przemiany na Szlaku Piastowskim, nr 26 (652), 29.06.2007 r.
Foto:
1. PZG, nr 6, czerwiec 1971 r.
2. PZG, nr 6, czerwiec 1971 r.
3. PZG, nr 6, czerwiec 1971 r.
4. PZG, nr 7, sierpień 1975 r.
5. PZG, nr 7, sierpień 1975 r.
6. PZG, nr 11, listopad 1967 r.
Jeden z odrzuconych projektów.
7. Pomnik dziś. Foto: Jerzy Andrzejewski
