Pomnik Polaków rozstrzelanych na Dalkach znajduje się w parku, za siedzibą parafii pw. Matki Zbawiciela na Dalkach.
Postawiony w 1959 roku staraniem gnieźnieńskiego Oddziału Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Upamiętnia on 24 Polaków rozstrzelanych w tym miejscu w listopadzie 1939 roku. Byli oni zakładnikami pochodzącymi z podgnieźnieńskich miejscowości: Drachowa, Gębarzewka, Kłecka, Owieczek, Przysieki i Świniar. Wśród ofiar znajdował się ks. kanonik Maksymilian Koncewicz, proboszcz kłeckoskiej parafii, pełniący w czasie obrony Kłecka funkcję tymczasowego burmistrza. W 1942 roku niemieckie władze okupacyjne dokonały ekshumacji zwłok pochowanych w parku. Wykorzystując angielskich jeńców przeniosły je na odległe o 1,5 km pole, na zachód od pobliskiej linii kolejowej do Wrześni. 19 maja 1945 roku przeprowadzono ekshumację rozstrzelanych Polaków. Ciało ks. Koncewicza przewieziono do Kłecka, gdzie złożono je na cmentarzu parafialnym, natomiast ciała pozostałych ofiar przeniesiono na gnieźnieński cmentarz przy ul. Witkowskiej.
Pomnik przedstawia mur z ciosanych kamieni i cegieł, ustawiony na kamiennym cokole, z wiodącymi do niego kamiennymi schodami. Pośrodku znajduje się tablica z napisem:
„Miejsce mordu
dokonanego przez
hitlerowców
na 24 Polakach
w listopadzie
1939 r.”
Pierwotnie napis brzmiał:
„Rozstrzelani za Ojczyznę
przez hitlerowców w r. 1939
Z.B.oW.iD. 1959”.
Po prawej stronie pomnika (spoglądając od strony patrzącego) w 2004 roku ustawiono, pod drewnianym krzyżem, marmurową tablicę z nazwiskami 21 straconych Polaków oraz informację o 3 niezidentyfikowanych osobach. Inicjatorem jej postawienia był proboszcz pobliskiej parafii pw. Matki Zbawiciela ks. kanonik Alojzy Święciochowski, a jej wykonawcą był Kazimierz Dyl, właściciel miejscowego zakładu kamieniarskiego. Uroczystego odsłonięcia dokonano 24 kwietnia 2004 roku, podczas VII Zjazdu Święto – Wojciechowego i Sejmiku Oświatowego Towarzystwa Czytelni Ludowych. Poświęcenia tablicy dokonał Prymas Polski kardynał Józef Glemp.
Opracował Grzegorz Konieczka
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie
Opracowano na podstawie:
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie, Starostwo Powiatowe w Gnieźnie 1945 – 1950, sygn. 90
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie, Urząd Miejski w Gnieźnie 1975 – 1990, sygn. 391, I/83
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zarząd Okręgowy Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Poznaniu, sygn. 337
Towarzystwo Czytelni Ludowych w Gnieźnie, Materiały z VII Zjazdu Święto-Wojciechowego i Sejmiku Oświatowego Towarzystwa Czytelni Ludowych z dnia 24 kwietnia 2004 r.
Gniezno i Ziemia Gnieźnieńska, Walka o wolność narodową i społeczną 1918 – 1945, pod red. Jerzego Topolskiego i Bogdana Polaka, Gniezno 1978
Obiekty sakralne gminy i parafii Kłecko, oprac. Eugeniusz Kołodziejski, Kłecko 2009
Foto:
1. APPOG, ZBOWiD ZP Gno, sygn. 5, Dalki, b.d.
2. Tablica pamiątkowa na Dalkach, fot. Grzegorz Konieczka
3. Pomnik dziś: Grzegorz Konieczka
